ในปี พ.ศ. 2515 องค์การศึกษา วิทยาศาสตร์และวัฒนธรรมแห่งสหประชาชาติ หรือชื่อย่อว่า "ยูเนสโก" ได้ประกาศให้ปี พ.ศ. 2515 เป็น "ปีหนังสือสากล" หรือ "ปีหนังสือระหว่างชาติ" (International Book Year 1972) โดยเหตุผลที่ว่าหนังสือมีส่วนสำคัญในการสร้างความเจริญของสังคมและบุคคล ทั้งเป็นสื่อที่ก่อให้เกิดความเข้าใจอันดีระหว่างชนในชาติต่างๆ ยูเนสโกได้ขอความร่วมมือให้บรรดาประเทศสมาชิกร่วมฉลองปีหนังสือสากล 2515 ด้วยการจัดกิจกรรมอันเหมาะสมประเทศไทยในฐานะสมาชิกขององค์การยูเนสโก ประเทศไทยได้ดำเนินงานโครงการประกวดหนังสือดีเด่น ซึ่งเริ่มในปี พ.ศ. 2515 เป็นโครงการที่สมาคมห้องสมุดแห่งประเทศไทยรับผิดชอบดำเนินการ และคณะกรรมการพัฒนาหนังสือแห่งชาติได้รับช่วงดำเนินการต่อมาตั้งแต่ปี พ.ศ. 2516 จนถึงปัจจุบัน โดยช่วงแรกคณะกรรมการฯ ได้มอบหมายให้สมาคมห้องสมุดแห่งประเทศไทยเป็นผู้ดำเนินการ
ผู้มีสิทธิ์ส่งหนังสือเข้าประกวด ได้แก่ สำนักพิมพ์ ผู้ประพันธ์ ผู้จัดทำภาพประกอบ ผู้ออกแบบและจัดทำรูปเล่ม ผู้จัดพิมพ์ บรรณารักษ์ ส่วนราชการ สมาคม และผู้สนใจทั่วไป
1. กลุ่มหนังสือสารคดี (มิใช่ตำราเรียนหรือหนังสือเรียน หรือหนังสือที่มีวัตถุประสงค์โดยเฉพาะจะให้เป็นตำราหรือหนังสือเรียน)
2. กลุ่มหนังสือนวนิยาย
3. กลุ่มหนังสือกวีนิพนธ์
4. กลุ่มหนังสือรวมเรื่องสั้น
5. กลุ่มหนังสือสำหรับเด็กเริ่มหัดอ่าน อายุ 3-5 ปี
6. กลุ่มหนังสือสำหรับเด็กเล็ก อายุ 6-11 ปี
หนังสือบันเทิงคดี
หนังสือสารคดี
7. กลุ่มหนังสือสำหรับเด็กวัยรุ่น อายุ 12-18 ปี
หนังสือบันเทิงคดี
หนังสือสารคดี
หนังสือร้อยกรอง
8. กลุ่มหนังสือการ์ตูน และ/หรือ นิยายภาพ
9. กลุ่มหนังสือสวยงาม
หนังสือสวยงามทั่วไป
หนังสือสวยงามสำหรับเด็ก